Rysie

Z przyjemnością informujemy, że 31.03.2023 r. po 6 latach, zakończyliśmy realizację projektu POIS.02.04.00-00-0143/16 „Powrót rysia do północno-zachodniej Polski” współfinansowanego ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (umowa o dofinansowanie projektu z dnia 30.03.2017 r. nr POIS.02.04.00-00-143/16-00 z aneksami).

Głównym celem projektu była reintrodukcja rysia w północno-zachodniej Polsce oraz zapewnienie odpowiednich warunków dla rozwoju populacji poprzez:

- odtworzenie rozmnażającej się populacji rysia nizinnego w Polsce północno-zachodniej w oparciu o wykorzystanie urodzonych w niewoli rysi nizinnych,

- zapewnienie trwałej akceptacji społecznej dla odtwarzającej się populacji rysia dzięki działaniu Pogotowia Interwencyjnego (zapobieganie konfliktom i rozpowszechnianie informacji o rysiu),

- dbanie o różnorodność genetyczną wypuszczanych rysi.

Zaczynając projekt przyjęliśmy następujące założenia:

- wprowadzenie co najmniej 20 osobników rysia do środowiska naturalnego i utworzenie bazy hodowli rysia na potrzeby introdukcji rysi nizinnych (także w innych rejonach Polski i Europy).

- utworzenie rozmnażającej się subpopulacji rysia w północno-zachodniej Polsce.

- budowa akceptacji społecznej dla trwałej obecności rysia w północno-zachodniej Polsce.

- stworzenie instytucjonalnej bazy ochrony rysia (dużych drapieżników) w Jabłonowie w oparciu o infrastrukturę Dzikiej Zagrody (Pogotowie Interwencyjne)

Pierwsze działania projektowe zaczęliśmy w 2017 roku od przygotowania systemu zagród, pozwalających na adaptację urodzonych w niewoli rysi do życia na wolności. Rysie w projekcie przechodziły trzystopniowy proces przed wypuszczeniem na wolność:

Kwarantanna po przywiezieniu z macierzystego ośrodka hodowli (zagrody w Jabłonowie)
Adaptacja do życia na wolności, przestawienie na naturalny pokarm, rozbudzenie instynktu polowania (zagrody adaptacyjne w Dłusku)
Aklimatyzacja w miejscu wypuszczenia na wolność (zagrody wypuszczeniowe)

W trakcie projektu powstał system zagród, który posłużył do przygotowania i wypuszczenia rysi na wolność:

4 zagrody dla par założycielskich w Dzikiej Zagrodzie w Jabłonowie o powierzchniach 0,15-0,20 ha,
6 zagród adaptacyjnych w Dłusku o powierzchni 0,5 - 0,8 ha położonych wewnątrz 90 ha ogrodzonych pastwisk, co uniemożliwia dostęp ludzi z zewnątrz
2 zagrody wypuszczeniowe na terenie leśnym w Nadleśnictwie Drawsko i Mirosławiec

Do projektu w latach 2017-2022 sprowadzono 69 rysi z ogrodów zoologicznych i ośrodków hodowli w Polsce, Niemczech, Austrii, Estonii i na Łotwie. Małe, głównie edukacyjne zagrody w całej Europie posiadają nadwyżki rysi, które mogą zostać użyte do reintrodukcji. Warunkiem dopuszczenia danego osobnika do projektu i wypuszczenia na wolność były badania genetyczne, które potwierdzały przynależność rysia do populacji bałtyckiej.

Rysie przebadane genetycznie dopuszczone do projektu, po kwarantannie i aklimatyzacji, w trakcie której były dokładnie obserwowane za pomocą fotopułapek, kamer video i obserwacji bezpośrednich podczas karmienia, kwalifikowane były do kolejnych działań. Okres adaptacji był zróżnicowany, dostosowany do zachowań każdego zwierzęcia. W projekcie uczestniczyły rysie, które wymagały krótkiego 1-2 tygodniowego treningu przed wypuszczeniem, inne wymagały pracy i dłuższego przebywania w semi-naturalnym środowisku zagród adaptacyjnych. Instynkt łowiecki kotowatych jest bardzo silny, nie istnieje zatem potrzeba uczenia rysi polowania. Rozbudzenie instynktu i wyzwolenie właściwych zachowań łowieckich następowało podczas przestawiania rysi na naturalny pokarm, w trakcie podawania całych ofiar, głównie saren pochodzących z wypadków drogowych. Wszystkie rysie podczas adaptacji karmione były wyłącznie mięsem swoich naturalnych ofiar. Głównym zadaniem, które wymagało najwięcej czasu i pracy opiekunów było wyzwolenie u rysi strachu przed człowiekiem i wypracowanie reakcji ucieczki oraz unikania ludzi.

Rysie przeznaczone do uwolnienia były transportowane do zagród wypuszczeniowych. Przez kilka dni dokarmiane były w zamkniętych zagrodach, po czym zagrody otwierano. Dokarmianie kontynuowano do chwili, gdy ryś przestawał zjadać wykładane mięso. Zwierzęta opuszczały zagrody i zaczynały samodzielnie polować zwykle w pierwszym tygodniu po opuszczeniu zagród.

Wszystkie wypuszczane na wolność rysie nosiły obroże telemetryczne GPS/GPRS/VHF. Obroże zaprojektowane i wykonywane są przez ZTP. Obroża waży około 280 g, moduł GPS pracuje około 18 miesięcy, natomiast nadajnik VHF działa nawet 4 lata, co pomaga w wymianie obroży na nową.

Lokalizacje mierzone są co 3 godz., a dane przesyłane są na serwer co 12 godz. Śledzenie aktywności rysi w czasie rzeczywistym jest narzędziem niezbędnym do oceny efektów reintrodukcji i podnoszenia bezpieczeństwa zwierząt.

W latach 2019-2022 wypuszczono na wolność 69 rysi.

	2019	2020	2021	2022	Suma
Rysie wypuszczone na wolność	26	24	12	7	69
Samice	9	8	9	1	27
Samce	17	16	3	6	40
Samice przystępujące do rozrodu	1	3	6	10	-
Liczba urodzonych na wolności kociąt	2	6	17	25	50

W naturze nadal żyje 36 z 69 wypuszczonych rysi. Nie żyje na pewno 11 wypuszczonych samic i 14 samców, 2 samice i 6 samców nie żyje prawdopodobnie, 3 rysie (1 samica, 2 samce) wywędrowały na teren Niemiec i Czech. Główną przyczyną śmierci rysi jest zarażenie świerzbem i wypadki komunikacyjne.

W przypadku świerzbu udaje się uratować część zarażonych zwierząt. W latach 2020-2023 udało się odłowić z natury 16 zarażonych osobników, z których po skutecznym wyleczeniu 7 zostało ponownie wypuszczonych na wolność (jeden osobnik jest w trakcie leczenia).

Biorąc pod uwagę ilość urodzonych młodych, ich przeżywalność oraz rozmnażanie się samic już urodzonych na wolności liczebność populacji szacujemy na co najmniej 70 osobników.

Budowa akceptacji społecznej dla trwałej obecności rysia w północno-zachodniej Polsce.

W trakcie trwania projektu zorganizowaliśmy dwie sesje warsztatowe skierowane do lokalnych społeczności, aby uczulić je na obecność nowego gatunku w terenie. W czasie ich trwania omawiane były zasady obowiązuje podczas spotkania z rysiem oraz zostały przekazane dane kontaktowe do Pogotowia Interwencyjnego. Ponadto poruszono temat biologii tego gatunku i omówiono metodykę wypuszczania rysi na wolność oraz sposoby dalszej obserwacji wypuszczonych już osobników. Ponadto utworzona została strona internetowa projektu pod adresem www.rysie.org, na której na bieżąco udostępniane są informacje związane z realizacją projektu. Przygotowano również pakiet informacyjny dla lokalnych społeczności.

Największy jednak wkład w budowę społecznej akceptacji dla rysi miało Pogotowie Interwencyjne – czyli zespół składający się z wykwalifikowanych specjalistów, którzy całodobowo opiekowali się wypuszczonymi rysiami. PI opierało swoja pracę na danych przesyłanych z obroży telemetrycznych oraz informacjach przekazywanych przez obserwatorów, głównie lokalnych mieszkańcach. Pracownicy kontrolowali miejsca przebywania rysi, odnajdywali resztki ofiar oraz przekazywali te informacje do prowadzonej bazy danych. Jednak ich najważniejsza rolą było reagowanie w sytuacjach wymagających interwencji (wypadek z udziałem rysi, niepożądane zachowanie danego osobnika, choroba).Ponadto zespół terenowy wymieniał obroże telemetryczne rysiom, u których przestały one pracować. Dzięki temu możemy kontynuować monitoring oraz szybko reagować w przypadkach wymagających interwencji. Pogotowie zajmowało się również sprowadzaniem rysi do projektu oraz ich adaptacją.

Chcielibyśmy podziękować Partnerom projektu: Instytutowi Biologii Ssaków PAN w Białowieży i Ośrodkowi Kultury w Mirosławcu oraz wszystkim instytucjom i prywatnym osobom zaangażowanym w działania na rzecz ochrony rysia za ich wsparcie i dotychczasową pomoc.

Projekt „Powrót rysia do północno-zachodniej Polski” zakończył się, jednak był to pierwszy krok w programie reintrodukcji tego gatunku w północno-zachodniej Polsce. Nasza praca na rzecz ochrony rysia trwa nadal.

Poniżej zdjęcia z realizacji Projektu.